✨Ramesses III

Usermaatre Meryamun Ramesses, thường được gọi ngắn gọn là Ramesses III, là pharaon thứ hai thuộc Vương triều thứ 20 trong thời kỳ Ai Cập cổ đại. Trong triều đại của mình, ông xem Ramesses II, vị pharaon vĩ đại của Vương triều thứ 19 làm hình mẫu. Ramesses III được xem là vị vua vĩ đại cuối cùng của Ai Cập thời kỳ Tân vương quốc.

Ramesses III nổi bật với chiến công đánh bại các Hải Tộc, liên minh các bộ tộc xâm lược từng tàn phá nhiều nền văn minh Đông Địa Trung Hải ở thế kỷ 12 TCN. Ông đã cho xây dựng một đền tang lễ quy mô lớn tại bờ tây sông Nin, nay được biết đến với tên gọi là Medinet Habu. Song song đó, triều đại của Ramesses III cũng đánh dấu cho thời kỳ suy tàn về chính trị và kinh tế của Ai Cập.

Cái chết của Ramesses III bắt nguồn từ một vụ án nghiêm trọng nơi hậu cung. Ông bị ám sát theo lệnh của thứ phi Tiy nhằm đưa con trai bà là Pentawer lên ngôi. Kiểm tra xác ướp cho thấy, ông qua đời vào khoảng 65 tuổi. Thời gian trị vì của Ramesses III chưa thống nhất giữa các nhà Ai Cập học, ước tính trong khoảng năm 1182–1151 TCN (theo Clayton), 1186–1153 TCN (theo Bierbrier), hoặc 1195–1164 TCN (theo Schneider).

Vương thất

Cha mẹ

Dù có cùng tên gọi, nhưng Ramesses III lại không có mối quan hệ họ hàng nào với Ramesses I hay Ramesses II, những pharaon thuộc Vương triều thứ 19. Ramesses III là người con trai duy nhất được biết đến của Setnakhte, pharaon sáng lập Vương triều thứ 20, với Tiy-Merenese, một vương hậu có khá ít thông tin.

Con cái

Tên các người con trai của Ramesses III cũng được đặt dựa theo tên các con của Ramesses II.

Ramesses IV, người kế vị sau đó, chắc chắn là con của Ramesses III, dựa vào Cuộn giấy cói Harris I (do chính Ramesses IV biên soạn nói về sự khôi phục lại trật tự cho Ai Cập bởi ông nội và cha). Ngoài ra, Ramesses III cũng còn hai người con khác sau đó cũng tiếp tục lên ngôi, là Ramesses VI và Ramesses VIII. Sau khi lên ngôi, cả 3 anh em đều khắc thêm biểu tượng con rắn Uraeus trên phù điêu của mình trong đám rước của các vương tử được khắc ở hai bên cổng vào từ sảnh đền tang lễ Ramesses III (ở Medinet Habu).

Căn cứ vào phù điêu đám rước các vương tử, Ramesses III còn ít nhất 6 người con trai được biết tên, tuy nhiên lại không rõ tên của những người con gái:

• Pareherwenemef và Khaemwaset, lần lượt được chôn cất trong QV42 và QV44, hai người con trai được gọi là Con trai cả của Nhà vua. Có thể đây là một danh hiệu trao cho những đứa con đầu lòng của hai hậu phi khác nhau, hoặc có thể ám chỉ những người con trai có địa vị cao nhất.

Ngoài hai bà chính hậu, Ramesses III còn nhiều thứ phi khác nơi hậu cung, mà nổi bật trong số đó là Tiy, người đã chủ mưu ám sát ông để đưa con trai bà lên ngôi.

Chiến tranh liên miên

nhỏ|272x272px|Trận chiến với Hải Tộc khắc trên tường đền ở [[Medinet Habu]]Trong suốt thời gian cai trị của Ramesses III, giữa những biến động trong thời kỳ sụp đổ của Thời đại đồ đồng muộn, Ai Cập đã phải đối mặt với sự xâm lược từ các thế lực bên ngoài, bao gồm các nhóm Hải Tộc và người Libya cổ đại. Dưới sự lãnh đạo của Ramesses III, Ai Cập đã thành công trong việc đánh bại từng kẻ thù xâm lược. Tuy vậy, vương quốc đã phải đối diện với những khó khăn kinh tế ngày càng nghiêm trọng, cùng với các cuộc xung đột nội bộ, cuối cùng dẫn đến sự sụp đổ của Vương triều thứ 20.

Chiến tranh với người Libya

Người Libya sau khi bị pharaon Merneptah của Vương triều thứ 19 đánh bại đã quay lại tấn công vào vùng đồng bằng phía tây Ai Cập vào năm thứ 5 trị vì của Ramesses III. Khi tiến vào phía tây, quân Libya đã bao vây pháo đài Hatsho, cách đồng bằng khoảng 11 dặm. Tại đó, Ramesses III đã tấn công quân địch một cách quyết liệt, tiêu diệt lực lượng đồn trú và khiến Libya phải tháo chạy, thậm chí một số lượng tù binh Libya bị bắt lại và nhập vào quân đội Ai Cập. Nhà vua cũng đã xây dựng thêm các công trình phòng thủ khác dọc theo bờ biển Địa Trung Hải để bảo vệ vùng biên giới phía bắc và tây Ai Cập.

Tuy nhiên, chỉ 6 năm sau đó, người Libya đã quay lại xâm lược Ai Cập vào năm Ramesses III thứ 11. Tuy vậy, ông lại một lần nữa giành chiến thắng, và tù binh bị bắt đã bị đưa đi làm lính đánh thuê ở vùng Faiyum và châu thổ sông Nin. Những tên lính này bị đánh dấu bằng sắt nung, vợ con của họ cũng bị bắt theo, tài sản, đặc biệt là đàn gia súc, bị tịch thu và chuyển giao đến điền trang của Amun. Những người Libya nô lệ này được sinh sống cùng với các cư dân Ai Cập bản địa, qua đó hình thành các cộng đồng người Libya bắt đầu tụ họp tại Ai Cập.

Trong thời kỳ trị vì của Ramesses III, sự hiện diện của Ai Cập ở vùng Levant được chứng thực xa về phía bắc tới tận Byblos, và có khả năng ông đã mở rộng sự cai trị xa hơn về phía bắc tới Syria.

Chính trị-kinh tế bất ổn

trái|nhỏ|Hành lang dẫn xuống hầm mộ KV11 Do chiến tranh, Ramesses III đã tiến hành các cuộc thanh tra vương quốc để đánh giá tình hình. Một cuộc thanh tra lớn vào năm thứ 15 do Trưởng quản thủ Kho báu của Pharaon tên là Penpato chỉ đạo, được tổ chức theo hệ thống từ nam ra bắc, chứng thực bởi các dòng chữ khắc tại Elephantine, Edfu, El-Tod và Karnak. Tình trạng nhiễu nhương trong giai đoạn này phần lớn bắt nguồn từ chính nhà vua, thể hiện rõ qua việc dồn sức xây dựng các đền đài, cũng như sự tham nhũng của các quan chức, tiêu biểu là trường hợp một tư tế Khnum tại Elephantine đã có hành vi biển thủ và trộm cắp dưới triều Ramesses III.

Vào năm thứ 29 trị vì của nhà vua, một cuộc đình công đầu tiên được ghi nhận trong lịch sử. Những công nhân tại Deir el-Medina do bị chậm trễ cung cấp khẩu phần ăn tới hai tháng đã ngừng làm việc và mang đơn khiếu nại đến gặp tể tướng Ta tại đền Ramesseum. Những vấn đề này chắc chắn bắt nguồn từ khủng hoảng kinh tế, nhưng đồng thời cũng phản ánh sự suy yếu của vương thất so với giới tư tế, một thế lực đã trở nên rất hùng mạnh.

Pebekkamen, một tổng quản hậu cung, tòng phạm chính với Tiy, mà bản án Turin ghi rõ: ::Tên tội phạm đại hình Paibekkamen, giữ chức Tổng quản hậu cung, bị đưa ra xét xử vì đã cấu kết với Tiy và các phu nhân trong hậu cung. Hắn đã đồng lõa với bọn họ, đã truyền lời của họ tới mẹ và các anh em của bọn họ đang ở bên ngoài, rằng: “Hãy làm kinh động dân chúng! Gieo rắc hận thù để phản lại chủ nhân của các ngươi!”

Tổng cộng, có 28 phạm nhân bị hành quyết, bao gồm một nhóm 6 quan chức triều đình và 1 con trai của một viên quan, 14 nội quan hậu cung, 6 bà vợ của các lính gác hậu cung, 1 đội trưởng cung thủ người Nubia. Vương tử Pentawer và một số quan chức khác thì cho tự sát, số còn lại thì bị xẻo tai và mũi. Sau đó, người ta còn phát hiện ra rằng ngón chân cái của Ramesses III đã bị chặt đứt và vẫn chưa lành, cho thấy ông đã bị nhiều kẻ tấn công bằng các loại vũ khí khác nhau tấn công. Những người ướp xác đã tạo ra một ngón chân giả bằng vải lanh cho ông.

Lăng mộ KV11 ban đầu được Setnakhte khởi công, nhưng đã bị bỏ hoang khi vô tình phạm vào lăng mộ KV10 trước đó của Amenmesse. KV11 sau đó được khởi công lại và mở rộng thêm dành cho Ramesses III. Tuy vậy, xác ướp của ông lại được tìm thấy trong hầm mộ TT320, nơi chôn cất của Đại tư tế Amun Pinedjem II, cùng với nhiều vua chúa hậu phi thuộc các vương triều khác.