✨Hạ Mỗ

Hạ Mỗ là một xã thuộc huyện Đan Phượng, thành phố Hà Nội, Việt Nam.

Xã Hạ Mỗ có diện tích 3,76 km²,

Hạ Mỗ có 2 đình, 2 chùa và 3 đền. Có 3 di tích lịch sử cấp quốc gia là đình Vạn Xuân, chùa Hải Giác và đền Văn Hiến.

Đình Vạn Xuân (trùng với tên nước Vạn Xuân)là một ngôi đình có hàng trăm gian, lớn nhất nhì Bắc Bộ, được xếp hạng di tích quốc gia năm 1991. Vào năm 1955, tại ngôi đình này đã diễn ra Hội nghị giảm tô miền Bắc với khoảng 5000 đại biểu tham dự. Dân làng có bài thơ rất hay về Đình:

::: Đình làng làm đủ trăm gian

::: To nhớn loại nhất nước Nam nào tày

::: Đất quy vờn ngọc đẹp thay

::: Trước cửa ao cá, giữa ngay cái gò

::: Quanh sân sáu cửa tò vò

::: Hai cột đồng trụ xây to tầy vừng

::: Sân rồng chất kiệu đã từng

::: Đôi tả hữu mạc song hành mười gian

::: Mái cong thoáng lá đại lan

::: Sân ngoài cỏ mượt, tán bàng sum xuê

::: Đại đình cao vút uy nghi

::: Dọc ngang mười nóc một ly chẳng dời

::: Đốc tiền cung điện sáng ngời

::: Lưỡng long chầu nguyệt y nơi cung đình

::: Cánh chuồn đốc hậu rành rành

::: Nội vương ngoại quốc" quy trình chẳng sai

::: Ban thờ lớp lớp trong ngoài

::: Bộ hạ võ lược, văn tài hai bên

::: Hậu cung cửa cấm bước lên

::: Ngước trông hoành tráng ở trên đỉnh đầu

::: Long, ly, quy, phượng cùng chầu

::: Hoành phi câu đối rực màu vàng son

::: Đồ chấp sự rặt bằng đồng

::: Xà mâu, bát bửu, kiệu chồng mấy gian

::: Bao nhiêu cờ, lọng, quạt, tàn

::: Bấy nhiêu công sức dân làng từ xưa

::: Ngàn năm cho đến bây giờ

::: Đình Vạn Xuân vẫn y như buổi đầu

Nơi đây có một di tích nữa về thành Ô Diên đó là miếu Hàm Rồng. Tương truyền rằng ngay sau khi hoàng tử Lý Bát Lang mất, vua Lý Phật Tử đã lệnh cho nhân dân Hạ Mỗ (bấy giờ là hương Ô Diên) lập miếu thờ trên phủ đệ cũ của hoàng tử, trong khu vực thành Ô Diên, người đời sau gọi là Quán Bét (đọc chệch tiếng bát tức Lý Bát Lang) hay miếu Hàm Rồng (chỗ 3 dòng sông: sông Hồng, sông Hát và sông Nhuệ gặp nhau) ở đầu nguồn Nhuệ Giang, nay sông Hồng đã lùi xa và khởi nguồn sông Nhuệ chỉ còn dấu tích của Đầm Bát Lang.

Chùa Hải Giác là một ngôi chùa lớn,cổ kính, rất đẹp với hàng trăm pho tượng lớn nhỏ. Ngôi chùa gắn liền với lịch sử chống thực dân Pháp anh hùng, bất khuất của nhà sư Thích Thanh Trang (Hữu quân Chánh tướng).Thực dân Pháp đã đàn áp dã man, hành quyết bằng hình thức treo cổ sư Thanh Trang trên cây duối cạnh ngôi miếu sau chùa.

"Chùa làng có đủ trăm gian

Nội công ngoại quốc rõ ràng chẳng sai"

Đền Văn Hiến là nơi thờ thành hoàng làng Tô Hiến Thành, phối thờ Hoàng giáp Đỗ Trí Trung. Nơi đây từng là một địa điểm quan trọng trong phong trào "Thiện đàn giáng bút", mượn danh tín ngưỡng để làm thơ chống thực dân Pháp. Hiện nay ngôi đền còn lưu giữ cuốn mộc bản Cổ kim truyền lục với khoảng 500 bài thơ của nhiều tác giả trong vùng, viết vào năm 1907.

Tại đền Văn Hiến có nhiều cây lưu niệm do Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết, Bộ trưởng Bùi Quang Vinh, Bộ trưởng Tô Lâm trồng.

Hạ mỗ là vùng đất có tinh thần đấu tranh cách mạng kiên cường. Toàn xã có 140 liệt sỹ, 28 bà mẹ Việt Nam anh hùng. Thực dân Pháp nhiều lần có ý định đặt bốt ở đây nhưng thất bại.

Quê hương Hạ Mỗ là nơi sinh ra những người con ưu tú như:

1. Thái uý Tô Hiến Thành (1102-1179): Ông sinh ra tại xóm Lẻ, là bậc đại trung thần đời nhà Lý, từng đỗ Thái học sinh. Ông có công lớn trong công cuộc chống ngoại xâm, mở mang bờ cõi, giáo dục và thủy lợi. Ông là tấm gương liêm khiết cho nhiều triều đại. Rất nhiều nơi thờ tụng ông, phong ông làm thành hoàng làng. Có khoảng 72 ngôi đền thờ ông trên nhiều tỉnh thành. Con cháu ông sau này nhiều người trở thành người trong hoàng tộc. Bản thân ông cũng được phong tước vương dù không mang họ Lý. Mộ ông quàn tại đền Văn Hiến, xã Hạ Mỗ.

2. Thiền sư Nguyễn Trí Bảo, là một trong 10 nhà lý luận xuất sắc của dòng thiền Quan Bích.

Thiền sư cũng là cậu ruột của Tô Hiến Thành. Sư trụ trì tại chùa Thanh Tước (sau đổi tên là chùa Sùng Tự), được coi như Quốc Tự thời đó. Chùa nằm trên núi Thanh Tước, Mê Linh, Vĩnh Phúc. Nay chùa này được phục dựng lại, lấy tên là chùa Linh Tự, đặt tại khu du lịch " Đồi 79 mùa Xuân" tại Mê Linh, Vĩnh Phúc.

3. Tiến sỹ, hoàng giáp Đỗ Trí Trung: Đỗ đệ nhị tiến sĩ triều Lê Thánh Tông năm 1475. Ông là người đứng đầu

Kim Cương bát bộ và tham gia vào hội văn thơ Tao Đàn trong triều.

4. Tiến sỹ Đào Hoàng Thực: Đỗ đệ tam tiến sĩ năm 1722 triều Lê Dụ Tông.

5. Đốc Viên- Nguyễn Xuân Viên: Tham gia phong trào Yên Thế của Đề Thám và là người thành lập đảng Nghĩa Hưng. Mộ ông quàn tại nghĩa trang Mả Đọ, xã Hạ Mỗ.

6. Bí thư thành ủy Vinh (1965-1969) Nguyễn Khắc Nha: Tham gia phong trào đấu tranh của công nhân nhà máy xe lửa Trường Thi tại Nghệ An, một phong trào khởi đầu cho cao trào khởi nghĩa Xô Viết Nghệ Tĩnh những năm 1930. Ông từng giữ chức bí thư thành ủy Vinh, tỉnh Nghệ Tĩnh.

7. Anh hùng liệt sỹ lực lượng vũ trang Lê Thao (biệt danh hùm xám Liên Bắc).

8. Bộ trưởng Bùi Quang Vinh, nguyên Bí thư tỉnh ủy Lào Cai, UVBCH TƯ Đảng, ĐBQH, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch Đầu tư.

Người Hạ Mỗ vốn giỏi làm thơ, xưa có câu "Văn Mỗ, phú Cách". Xưa kia nơi đây còn có phong trào hát nhà tơ, múa hát cửa đình.

Hạ Mỗ có phong trào hiếu học từ xưa. Thời phong kiến hầu như xóm nào cũng có thầy đồ dạy chữ miễn phí. Ngay tại đền Văn Hiến vẫn còn lưu giữ bia Khoa Tràng, nơi lưu danh những người đỗ đạt của làng. Xưa kia, tại khu Mả Từa còn có gò Nghiên, gò Bút với hàm ý mong cho con cháu chăm chỉ học hành.

Hiện nay Hạ Mỗ luôn là một trong những xã có số học sinh đỗ đại học hàng đầu trong huyện. Đội ngũ trí thức của làng nhiều người là Thạc sỹ, Tiến Sỹ, Sau Tiến Sỹ và GS-PGS trong nước cũng như tu nghiệp ở nước ngoài.